مفهوم شناسی مشیت در قرآن کریم و رابطه آن با اختیار انسان

اکثر واژه شناسان، کلمه «مشیت» را مرادف با «اراده» دانسته اند. مشیت خداوند از علم و قدرت او سرچشمه می گیرد که از لوازم دیگر آن حکمت، رحمت و عدل خداوند است. با اینکه مشیت الهی تمام امور هستی حتی افعال اختیاری انسان را نیز شامل می شود اما این امر به معنی نفی اختیار انسان نیست بلکه اختیار انسان در طول مشیت الهی می باشد. یعنی خداوند خواسته که انسان توان خواستن و انتخاب را داشته باشد بنابراین فعالیت های ارادی انسان جبراً از او صادر نمی شود بلکه مستند به اراده اوست و در عین حال به مشیت خداوند استناد دارد. علاوه بر مشیت انسانی، از دیگر متعلقات مشیت الهی که در قرآن کریم مکرر به آن اشاره شده است، هدایت و ضلالت، مغفرت و عذاب، بسط و ضیق رزق و رحمت است. هدایتی که در بسیاری از آیات مربوط به مشیت خداوند دانسته شده، هدایت تکوینی ویژه بوده که شامل افراد خاص می شود و اضلال الهی امری کیفریست که نتیجه سوء اختیار خود اهل ضلال است. وعده آمرزش گناهان که متعلق مشیت الهی قرار گرفته، با قید توبه همه گناهان حتی شرک را نیز شامل می شود اما عذاب الهی بر اساس مشیت حکیمانه اش بر افرادی خاص نازل می شود. از دیگر متعلقات مشیت الهی بسط و ضیق رزق است خدای تعالی به اقتضای حکمت بالغه اش روزی افراد را در این دنیا مقدر فرموده ضمن آنکه تلاش و تدبیر انسان نیز در این تقدیر الهی دخالت دارد به نظر می رسد منظور از آن رحمتی که منوط به مشیت الهی است، رحمت خاص الهی بوده که برای رسیدن به آن موجباتی مانند ایمان و عمل صالح لازم است. واژگان کلیدی: مشیت الهی، مشیت انسانی، اختیار انسان، امر، اراده، عزم، قضا، قدر